DŹWIĘKI I CIENIE

Podobno obrazy milczą. To nieprawda - zdarza mi się, że patrząc na obraz - słyszę. Kiedyś w muzeum w Brukseli patrzyłem na "Walkę karnawału z postem"  Petera Bruegela  (nieważne czy to oryginał czy kopia) i naraz  usłyszałem pijackie krzyki przeplatane zawodzeniem czarnej procesji, mlaskania, szczekanie psów, flamandzkie śpiewy... Odruchowo spojrzałem na zegarek, zatrzymałem się, słuchałem, patrzyłem, chyba porwał mnie wehikuł czasu w głąb  szesnastowiecznych Niderlandów (albo Flandrii), po czym  wróciłem do XXI wieku, znów popatrzyłem na zegarek - minęła godzina, a dla mnie to było niezauważalne mgnienie - tak to z podróżami w czasie bywa.

Kiedy patrzę na to zdjęcie słyszę gwar rozbawionego towarzystwa, strojący swe instrumenty zespół muzyczny, brzęk kieliszków, szelest sukni, stukanie obcasów. Nawet czuję zapachy - węgierskiego wina, żywieckiego piwa, dwudziestoletniej starki,  grubych cygar i papierosów "Egipskich", parujących mięs... To wesele moich dziadków, Heleny de domo Zyzak i Jana Wojtyły, które odbyło się w Żywcu, 11 lutego 1934 roku. Państwo młodzi w środku, Jan miał wtedy 29 lat był adiunktem na Browarze Arcyksiążęcym w Żywcu, Helena - 32 lata i była studentką chemii na UJ. Ich wzajemne spojrzenia wszystko mówią - tak więc Jan w rok później wystosował urzędowe  pismo do Dyrekcji Dóbr Żywieckich:  "Niniejszym donoszę, że w dniu 27 listopada 1934 r. urodziła mi się córka, która na Chrzcie Św. otrzymała imię Ewa Jadwiga. Powyższe doniesienie przedkłada się w drodze urzędowej." . To była moja Mama, która przed śmiercią zdążyła opisać rodzinne zdjęcia i zebrać je w kilka albumów.

To zdjęcie zostało zrobione na 11 lat przed śmiercią Heleny (nigdy nie poznałem mojej Babci, zmarłej 13 lat przed moim urodzeniem) i 29 lat przed śmiercią Jana (tego zdążyłem poznać i jeszcze zapamiętać, niezły był z niego dziadek).

Moja Mama opisała, kto był na zdjęciu - przepisuję tę listę dla mnie umarłych, a na kartoniku zdjęcia zatrzymanych na wieczność w radosnym momencie życia. Drużki (siedzą): L. Molenda, Hela Wojtyła (po mężu Adamczyk, Mrugała), Maria Fox, Jadzia Zyzak (po mężu Alińska), Hanka Fox. Drużbowie i starostowie (stoją): St. Graudowski, NN, Tad. Graudowski, p. Foxowa i p. Polay, Tad. Wojtyła i Wład. Polay.

I jeszcze jedna rzecz, dzięki której to zdjęcie przykuwa uwagę: cienie.

Grzebiąc dalej w starych zdjęciach, znalazłem jeszcze inne, najprawdopodobniej z tego samego wesela.  

To zdjęcie przez lata wędrowało, przeżyło wojnę, przeprowadzało się, połamało i podarło. A w ogóle to od początku było prześwietlone i chyba nie najlepiej wywołane i utrwalone. Nie jestem zresztą tego pewien. Ale na białych plamach prześwietlonych twarzy widać wytrawione światłem i chemicznymi odczynnikami szczegóły: loki, rzęsy brwi, usta, oczy - każdy szczegół oddzielnie, nieosadzony w kontekście twarzy. Coś na kształt punctum opisywanego przez Rolanda Barthesa: "użądlenie, dziurka, plamka, małe przecięcie - ale również rzut kości. Punctum jakiegoś zdjęcia to przypadek, który w tym zdjęciu celuje we mnie (ale też uderza mnie, uciska)" /Światło obrazu. Uwagi o fotografii, przeł. Jacek Trznadel, Wydawnictwo KR, Warszawa 1996, s. 47/